Algemene beschou­wingen SV Kadernota 2025-2028

Wat een mooie week. Nederland won de eerste wedstrijd op het EK en de Europese ministers hebben de Europese Natuurherstelwet aangenomen. Ondanks de tegenstem van NL. Hoewel de natuurherstelwet aardig uitgekleed is, is het toch een mooi steuntje in de rug voor de noodzakelijke versterking van natuur.

Voor PU is de versterking en bescherming van de natuur al jaren een expliciete doelstelling. Helaas zien we in de jaarstukken voor 2023 opnieuw de meeste oranje en rode stippen juist bij de natuurdoelen. Het lukt ons weer niet om onze doelen te halen op het gebied van nieuwe natuur gebieden, inrichting van natuur gebieden, faunapassages, groene contour, verbinding van natuurgebieden en boscompensatie. We halen de doelen niet, ondanks dat we de groene contour inmiddels tot zoekgebied van NNN gemaakt en ondanks dat we uitgedeelde bomen optellen als bosoppervlak. Tegelijkertijd lezen we in het jaarverslag dat de veerkracht van de natuur vermindert door o.a. stikstof, verzuring, verdroging en schimmelziekten.

BIJsturen

Een van de soorten die het moeilijk heeft in onze provincie is de bij. Vorig jaar juni stelden onze fractie vragen over de uitzonderlijke hoge bijensterfte in onze provincie. Vorig jaar heeft maar liefst 42% van de bijen de winter niet overleefd. Normaal gaat het om 10% sterfte. Inmiddels zijn we een jaar verder en is de bijensterfte zo mogelijk nog dramatischer dan vorig jaar. Uit monsters blijkt dat de bijen aan vergiftigde honing zijn gestorven. Er zijn 35 verschillende pesticiden in de honing gevonden. Elf daarvan zijn officieel niet eens toegelaten in Nederland omdat ze zo giftig zijn. Dit is een bedreiging voor de natuur en voor de landbouw in PU. Daarom vragen wij GS in onze motie BIJsturen, die we indienen samen met PvdA, D66, CU, SP en GL om echt uit te laten zoeken wat de oorzaken zijn van de extreme bijensterfte in Utrecht.

Dashboard Biodiversiteit

Vorige maand is door Naturalis en andere partijen het nationale Biodiversiteit dashboard gepresenteerd. Dat is een mooi instrument om te zien waar we staan bij het realiseren van de 14 nationale natuurdoelen. Het geeft ook inzicht in hoeverre de lange termijn doelen nog te realiseren zijn.

In eerdere vergaderingen hebben wij en andere fracties gevraagd om meer inzicht in de mate waarin PU de jaarlijkse natuurdoelen en de lange termijn natuurdoelen realiseert. Voor enkele doelen is dat nu al helder maar voor diverse natuurdoelen is het onduidelijk. Het biodiversiteit dashboard is daarvoor een erg handig hupmiddel.

Met onze tweede motie vragen we GS om een Provinciaal Dashboard Biodiversiteit te maken zodat statenleden meer grip krijgen op de mate waarin wij onze natuurdoelen realiseren en de mate waarin onze lange termijn doelen überhaupt nog realiseerbaar zijn. Dat is een effectief sturingsinstrument voor statenleden.

Vergunningverlening en beleid

Er gaat ook veel goed. We zien bijvoorbeeld dat er binnen PU veel expertise en motivatie is om de natuurwaarden te beschermen en versterken. Ondertussen neemt de complexiteit van ruimtelijke ontwikkeling flink toe. Soms ook in of nabij kwetsbare natuur. Gezien de sterke relatie tussen beleid en vergunningverlening en de enorme meerwaarde van de inzet van expertise van vergunningverlening bij de ontwikkeling van beleid, vragen wij GS in onze derde motie om een evaluatie uit te voeren van de manier waarop Team Vergunningverlening Natuur betrokken wordt bij de beleidsvorming. Deze motie dienen we in samen met PvdA, Volt en GL.

Geld van natuur voor VAB

We liggen niet op koers met onze natuuropgaven in de provincie Utrecht. Dan verwacht je in de kadernota een financiële en een beleidsmatige impuls om de natuurdoelen alsnog te realiseren. Helaas, er is geen impuls. Geen versnelling. Wel investeren wel tientallen miljoenen extra in automobiliteit. En daar wordt de natuur niet echt beter van.

En geld dat we nog hadden staan voor natuur krijgt deels zelfs een andere bestemming. Hoewel de gedeputeerde ons in de discussie over Oude Tempel beloofd had dat geld gereserveerd voor onze provinciale natuurprogramma’s in geen geval naar andere bestemmingen kan worden overgeheveld. En hop, nu doet GS het toch. Daarom vragen we de gedeputeerde waarom er geld uit de groene contour gaat naar de Vrijgekomen Agrarische Bebouwing, ondanks eerdere toezeggingen. PvdD is mede indiener van een motie van Volt waarin we willen voorkomen dat geld voor natuur verschuift naar agrarische bebouwing.

Ontwikkeling

Behalve dat we onze natuurdoelen niet realiseren terwijl de achteruitgang door stikstof, verzuring en verdroging door gaat, heeft de natuur nog te maken met een andere bedreiging: ontwikkelaars en initiatiefnemers.

In PU zijn jaarlijks tientallen initiatieven en ontwikkelingen, die ten koste gaan van natuur, groen en biodiversiteit. En ook ten koste gaan van openbare recreatie en historisch waardevolle gebieden. Ik wil er een aantal noemen, ze zijn ook zichtbaar op de kaart.

1. Bij Paleis Soestdijk was woningbouw gepland in NNN-gebied. Dit is op het nippertje tegengehouden door bewoners bij RvS. Evenementen tot 45.000 bezoekers per jaar blijven vergund.
2. De Willem-Arntszhoeve is cultuur-historisch en ecologisch van grote waarde, het gebied is uit de NNN-gehaald, zodat er makkelijker woningen kunnen worden gerealiseerd.
3. Soesterhoogveen is het laatste stukje historisch hoogveen van de provincie Utrecht. Het voornemen is om hier 200 woningen te bouwen.
4. Het Henschotermeer is inmiddels afgesloten met hekken en prikkeldraad. Het natuurlijke recreatiegebied moet worden ontwikkeld tot een enorm evenemententerrein. Dit alles naast een natuurgebied.
5. De KNVB wilde een uitbreiding van sportvelden midden in de bossen in Zeist. Dit plan lijkt te zijn tegengehouden door de druk van actiegroepen en omwonenden.
6. En tenslotte noem ik Landgoed Oude Tempel, 16 ha eeuwenoud bos, cultuurhistorische lanen, een recreatiegebied met rode lijst soorten zoals das en boommarter, moeten plaatsmaken voor ruim 200 villa’s, lokale wegen en een busbaan. En hoe cynisch, de villa’s worden verkocht als ‘Natuur inclusief wonen’, terwijl de natuur gewoon wordt vernietigd.

En we hebben andere initiatieven die direct ten koste gaan van natuur, openbaar groen en historisch waardevolle gebieden in de laatste 4 jaar, voor zover wij ze kennen, er aan toegevoegd.

Dit betreft o.a. legale bomenkap en enkele bij ons bekende uitbreiding van veehouderijen. Bomenkap door SBB voor houtoogst hebben we niet in kaart, want dit wordt helaas nog steeds niet gemonitord en ook illegale bomenkap hebben we niet in beeld.

De ontwikkeling ten koste van natuur en groen worden ieder op zich beoordeeld maar de totale impact is nooit echt in beeld. Met deze kaart maken we daarmee een begin. En als je naar de kaart kijkt dan valt wel iets op. Waar zitten alle ontwikkelingen? Precies in en rond de belangrijkste NNN gebieden op de Utrechtse Heuvelrug. Terwijl meer dan 50% van onze provincie bestaat uit grasland.

Gelukkig is zijn er ook beschermers van natuur, recreatiegebieden en historisch waardevolle gebieden. Dan bedoel de moedige burgers. Burgers pikken het niet meer, gaan in gesprek met initiatiefnemers, protesteren en stappen uiteindelijk naar de rechter. Vaak met succes: kijk maar naar de ontwikkelplannen in de bossen van Soestdijk en in Zeist. Soms zijn er ook moedige gemeenteraadsleden. De Gemeente UH gaat naar de Raad van State omdat de buurgemeente vernietiging van natuur toestaat bij het Henschotermeer. Dit is een bovenlokaal recreatieterrein, met bovenlokale natuurbelangen, waar je zou verwachten dat de PU optreedt.

PU heeft doelen en verantwoordelijkheden op het gebied van natuur, openbaar groen recreatiegebieden en historisch waardevolle gebieden. Wat wij zien is dat de PU de initiatiefnemers veelal ondersteunt. En daarmee ondersteunt de provincie de burgers, de natuur en de historische waarden helaas niet. Bij Oude Tempel legt PU nu alle verantwoordelijkheid bij Gemeente Soest. PU weigert zelfs nog inhoudelijk in te gaan op technische vragen van haar Statenleden, terwijl 11 rode lijst soorten worden bedreigd en 16 ha eeuwenoud bos en recreatieterrein kapot gaat. Terwijl PU bevoegd gezag is m.b.t. Wnb. PU is tevens initiatiefnemer en lid van de stuurgroep. Wat Partij voor de Dieren betreft moet de provincie Utrecht de belangen van bewoners en natuur echt beschermen.

Al doende leert men. Iedere lerende organisatie die toegerust wil zijn op de toekomst evalueert periodiek of alles werkt zoals het bedoeld is. Wij vragen daarom met onze vierde motie om een externe evaluatie naar de manier waarop de PU bij ontwikkeling van gebieden de natuurwaarden de afgelopen jaren heeft geborgd. En thans borgt vanuit haar diverse rollen en bevoegdheden. Dit geeft inzicht in de manier waarop PU natuur kan beschermen vanuit de huidige rollen en rol invulling. Dat is waardevol voor PS bij de keuzes die we nog moeten maken. Dit past bij een lerende organisatie die niet bang is om zichzelf te versterken.

Omgevingswet en verordening

Tot slot nog 1 punt van aandacht voor de natuur, de Omgevingswet en -verordening. Met de introductie van de omgevingswet zijn gemeenten niet meer wettelijk verplicht om geplande activiteiten vooraf te toetsen bij de provincie. Onduidelijk blijft hoe de provincie grip houdt als een gemeente geen melding maakt van een ontwikkeling die wel degelijk schade kan berokkenen aan NNN natuurgebieden.

En zelfs als de omgevingswet helemaal goed wordt uitgevoerd dan is er een risico. Bij Waterschap HDSR is de Keur in 2018 opgesteld volgens het principe ‘Ja, mits’ uit de omgevingswet. Medewerkers rapporteerden 1,5 jaar later uit zichzelf aan het Algemeen Bestuur dat natuur en waterkwaliteit hierdoor minder goed beschermd is.

In februari heeft PS de omgevingsverordening aangepast en vastgesteld. Hiermee zijn de instructieregels NNN gebied en houtopstanden gewijzigd. Graag zien we dat deze wijzigingen en de ervaringen die onze ambtenaren en stakeholders waaronder natuurbeschermers hiermee hebben in de eerstvolgende evaluatie van de omgevingsverordening expliciet wordt meegenomen. Dit hebben wij verwoord in onze vijfde en laatste motie met als titel Evaluatie instructieregels NNN en houtopstanden. Dit is een brede evaluatie alle NNN instructieregels en houtopstanden en van de rol van PU.

Tot slot

Ooit stond er in onze omgevingsvise dat PU de draaischijf van Nederland is. Dat is PU helemaal niet, we hebben gewoon een paar snelwegen en wat stations. En bovendien heffen we veel te weinig MRB. Wat PU wel is, is de groene long van Nederland! Maar onze groene, gezonde ondernemende provincie is niet vanzelfsprekend. Daarvoor moeten we kritisch naar onszelf en onze rol als provincie blijven kijken en blijven leren. We hebben allemaal gestemd voor die toekomstbestendige provincie toen we kozen voor het installeren van de stoel voor toekomstige generaties. Wij hebben vandaag 5 moties ingediend gericht op natuurherstel en een toekomstbestendige provincie waarmee we deze gezamenlijke intenties een goed vervolg kunnen geven.